Ο Κανονισμός (ΕΕ) 2024/2689 για την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) τέθηκε σε ισχύ στις 2 Αυγούστου 2024 με άμεση ισχύ στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο άρθρο 113 του Κανονισμού 2024/1689 αναφέρονται ειδικότερα οι εξαιρέσεις ως προς την έναρξη ισχύος ορισμένων κεφαλαίων και τμημάτων του Κανονισμού, δεδομένου ότι η καθολική ισχύς του συνόλου των διατάξεών του προβλέπεται για τις 2 Αυγούστου 2027.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, το Συμβούλιο της Ευρώπης, οι ΗΠΑ, τα Ηνωμένα Έθνη και άλλες έννομες τάξεις χρησιμοποιούν τον ορισμό του ΟΟΣΑ σχετικά με το σύστημα και τον κύκλο ζωής της Τεχνητής Νοημοσύνης στα νομοθετικά και κανονιστικά τους πλαίσια και οδηγίες. Οι αρχές, ο ορισμός και ο κύκλος ζωής της ΤΝ αποτελούν μέρος της Σύστασης του ΟΟΣΑ για την τεχνητή νοημοσύνη. Η Σύσταση του Συμβουλίου του ΟΟΣΑ για την Τεχνητή Νοημοσύνη λαμβάνει υπόψη, μεταξύ άλλων, τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης που καθορίζονται στην Ατζέντα 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη που εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών.
Σύμφωνα με τον ορισμό του ΟΟΣΑ, το σύστημα ΤΝ ορίζεται ως ‘το μηχανικό σύστημα που, για ρητούς ή σιωπηρούς στόχους, συνάγει, από τα στοιχεία εισόδου που λαμβάνει, πώς να παράγει στοιχεία εξόδου, όπως προβλέψεις, περιεχόμενο, συστάσεις ή αποφάσεις που μπορούν να επηρεάσουν υλικά ή εικονικά περιβάλλοντα. Τα διάφορα συστήματα ΤΝ διαφέρουν ως προς τα επίπεδα αυτονομίας και προσαρμοστικότητάς τους μετά την εφαρμογή.’
Ο παραπάνω ορισμός αντικατοπτρίζεται ουσιαστικά στον ορισμό του συστήματος ΤΝ που υιοθέτησε η Ευρωπαϊκή Ένωση. Έτσι, σύμφωνα με το άρθρο 3 παρ. 1 του Κανονισμού 2024/1689, το σύστημα ΤΝ ορίζεται ως το ‘μηχανικό σύστημα που έχει σχεδιαστεί για να λειτουργεί με διαφορετικά επίπεδα αυτονομίας και μπορεί να παρουσιάζει προσαρμοστικότητα μετά την εφαρμογή του και το οποίο, για ρητούς ή σιωπηρούς στόχους, συνάγει, από τα στοιχεία εισόδου που λαμβάνει, πώς να παράγει στοιχεία εξόδου, όπως προβλέψεις, περιεχόμενο, συστάσεις ή αποφάσεις που μπορούν να επηρεάσουν υλικά ή εικονικά’.
Κατά συνέπεια, τα συστήματα ΤΝ διαχωρίζονται από τα απλά λογισμικά κυρίως ως προς το χαρακτηριστικό της αυτόνομης λειτουργίας τους, η οποία εκδηλώνεται με τη συναγωγή συμπερασμάτων βάσει μηχανικής μάθησης για την επίτευξη στόχων ή βάσει λογικής από κωδικοποιημένη γνώση ή συμβολική αναπαράσταση της προς εκτέλεση εργασίας καθώς και ως προς την ικανότητα των συστημάτων αυτών να εξάγουν μοντέλα ή και αλγορίθμους από στοιχεία εισόδου (inputs) ή δεδομένα.
Ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό των συστημάτων ΤΝ είναι ότι σχεδιάζονται ώστε να λειτουργούν με διαφορετικά επίπεδα αυτονομίας και ‘ικανότητες αυτομάθησης’ (self-learning capabilities), δηλαδή χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση επιτρέποντας στο σύστημα να αλλάζει κατά τη διάρκεια της χρήσης του. Παράλληλα, τα συστήματα ΤΝ μπορούν να χρησιμοποιηθούν αυτόνομα ή ως κατασκευαστικό στοιχείο ενός προϊόντος, είτε ως ενσωματωμένο σύστημα, δηλαδή έχοντας ενσωματωθεί υλικά στο προϊόν, είτε ως μη ενσωματωμένο σύστημα, δηλαδή εξυπηρετώντας τη λειτουργικότητα του προϊόντος χωρίς όμως να έχουν ενσωματωθεί στο προϊόν.
Σημαντική είναι η διάκριση που εισάγεται στον Κανονισμό 2024/1689 μεταξύ ενός συστήματος ΤΝ (AI system) και ενός μοντέλου ΤΝ γενικού σκοπού (general-purpose AI model, GPAI) καθώς τα τελευταία διαθέτουν την ικανότητα να εκτελούν αποτελεσματικά ένα ευρύ φάσμα διακριτών εργασιών (π.χ. παραγωγή κειμένου, ήχου, εικόνων ή βίντεο) ενώ εκπαιδεύονται κατά κανόνα σε μεγάλο όγκο δεδομένων. Στα μοντέλα ΤΝ γενικού σκοπού ανήκουν για παράδειγμα τα Chat GPT, DALL-E, Llama και Mistral 7B.
Σύμφωνα με τον ορισμό του άρθρου 3 παρ. 63 του Κανονισμού 2024/1689, ένα μοντέλο ΤΝ θεωρείται ως γενικού σκοπού που εμπίπτει στις διατάξεις του εν λόγω Κανονισμού όταν ‘έχει εκπαιδευτεί με μεγάλο όγκο δεδομένων χρησιμοποιώντας αυτοεποπτεία σε κλίμακα, το οποίο παρουσιάζει σημαντική γενικότητα και είναι ικανό να εκτελεί αποτελεσματικά ευρύ φάσμα διακριτών καθηκόντων, ανεξάρτητα από τον τρόπο με τον οποίο το μοντέλο διατίθεται στην αγορά και μπορεί να ενσωματωθεί σε διάφορα κατάντη συστήματα (downstream systems) ή εφαρμογές’. Στον ορισμό αυτό δεν εμπίπτουν ‘μοντέλα ΤΝ που χρησιμοποιούνται πριν από τη διάθεσή τους στην αγορά για δραστηριότητες έρευνας, ανάπτυξης και κατασκευής πρωτοτύπων’.
Η παραπάνω διάκριση είναι πολύ σημαντική καθώς ο Κανονισμός 2024/1689 προβλέπει διαφορετική μεταχείριση μεταξύ συστημάτων ΤΝ και μοντέλων ΤΝ γενικού σκοπού σε σχέση με τις υποχρεώσεις και το επίπεδο ευθύνης των παρόχων τους στο πλαίσιο της αποτελεσματικότερης αντιμετώπισης των ιδιαίτερων προκλήσεων και κινδύνων που συνδέονται με κάθε κατηγορία και της εξισορρόπησης μεταξύ καινοτομίας, ασφάλειας, διαφάνειας και λογοδοσίας που αποτελούν βασικές αρχές πάνω στις οποίες έχει διαμορφωθεί το πλαίσιο εφαρμογής του Κανονισμού 2024/1689.
